Prikkelvriendelijke omgang bij personen met dementie

Mensen zonder cognitieve beperkingen vangen heel veel omgevingsprikkels op die door ons zenuwstelstel worden verwerkt. De prikkels komen daarbij meerdere ‘prikkelfilters’ tegen en deze filters bepalen óf en hoe sterk de zintuigprikkel wordt doorgegeven aan ons bewustzijn. Bij personen met dementie klopt de waarneming van de zintuigprikkels vaak niet door een minder goede filtering van deze prikkels.

• te weinig of te zwakke informatie over hun omgeving en hun eigen lichaam = Onderprikkeling
• of juist te veel en te sterke informatie = overprikkeling

Bij onderprikkeling gaan personen met dementie dan zelf op zoek naar prikkels. Bijvoorbeeld door te praten, te roepen, door in de gangen te dwalen of aan alles te friemelen.

Bij overprikkeling gaan ze reageren in de vorm van vechten (bijvoorbeeld door te slaan), vluchten (bijvoorbeeld door de kamer te verlaten) of bevriezen (bijvoorbeeld ter plaatse te trillen).

Prikkels worden trager verwerkt

Naast onder- en overprikkeling worden de prikkels bij personen met dementie veel trager verwerkt. Daardoor ontstaat er al snel een ‘ophoping’ van prikkels, met schijnbaar ‘opeens’ een instorting door overprikkeling. ‘Opeens’, omdat we als mantelzorger of hulpverlener het gedrag niet meer aan de eerder gegeven prikkels kunnen koppelen. Bijvoorbeeld: na de overprikkeling tijdens de ochtendzorg, kan een persoon met dementie ‘plots’ zeer boos reageren als je als mantelzorger of hulpverlener vriendelijk vraagt wat hij graag op zijn boterham wenst.

Prikkels moeten duiding krijgen

Laatste belangrijk weetje: een waargenomen prikkel moet duiding krijgen, je moet zintuigprikkels begrijpen.Een persoon met dementie begrijpt niet altijd wat er om hem heen gebeurt en reageert hierop met moeilijk hanteerbaar gedrag voor mantelzorger en hulpverlener. De cognitieve controle over zijn eigen gedrag valt grotendeels weg en zijn gedrag wordt vooral gestuurd door reflexen en emoties. Dat betekent dus ook dat je als mantelzorger of hulpverlener niet kunt zeggen dat de persoon met dementie ‘het expres doet’. De delen van de hersenen die hun gedrag regelen werken spijtig genoeg niet meer. Bv. persoon met dementie begrijpt niet altijd dat het ‘trekken en duwen’ nodig is om hem om te kleden, te wassen en uit bed te helpen.
 

• Vertraag het tempo. Wacht een aantal seconden nadat je iets hebt gevraagd of aangekondigd. Onderneem dan pas de actie of voeg dan pas een volgende prikkel toe. Op deze manier kunnen prikkels verwerkt worden en stapelen ze niet te snel op.
• Bied zoveel mogelijk enkelvoudige prikkels aan. Dus óf praten, óf aanraken óf bewegen.
• Zorg ervoor dat al het nodige materiaal voor een activiteit op voorhand klaar ligt binnen handbereik. Weggaan van en terugkomen naar een persoon met dementie veroorzaakt onrust!
• Probeer alles in dezelfde volgorde uit te voeren. Ritme en voorspelbaarheid zorgen dat iemand zich veilig voelt, omdat er dan geen verrassingen opduiken.
• Zorg dat één persoon met de persoon met dementie communiceert. Praat zo weinig mogelijk onderling. Zo voorkom je verwarring.

• Stel geen vragen als blijkt dat de persoon met dementie niet passend kan antwoorden. Vertel dan zelf wat er gebeurt of gaat gebeuren.
• Beperk geluiden van dingen die zich niet in iemands gezichtsveld bevinden.
• Zet een beweging rustig in, zodat iemand de kans krijgt om mee te bewegen.
• Beperk het geven van instructies aan persoon met dementie bij een bepaalde activiteit, als je merkt dat hij daar onrustig van wordt. Leid af door inzet van muziek, zelf zingen of gesprekje steeds rekening houdend met de mogelijkheden en interesses van de persoon.
• Maak gebruik van non-verbale lichaamstaal bv. gebaren, mimiek, … en voer zelf de gevraagde handeling duidelijk zichtbaar uit.

Dementie is een complexe aandoening die heel wat vragen en bezorgdheden oproept wanneer je ermee te maken hebt. Door je kennis over (jong)dementie te vergroten, krijg je meer houvast. 

Bekijk het uitgebreid aanbod